Kimileri taşla, kimileri sözle, kimileri ise kalple ördü bu medeniyetleri. Ama insanın içindeki o derin arayış hep aynı kaldı.

"Bir Arada Yaşayabilmenin Hikmetini Bulmak" 

Bazen din adına, bazen ırk, mezhep ya da ideoloji uğruna yapılan ayrımlarla, insan kendi kalbine yabancılaştı. Oysa her çağda, her toplulukta bazı sesler vardı ki, ısrarla aynı şeyi söyledi: "Parçalamak kolaydır, esas olan birleştirmektir." İşte biz, bu sesi bugün yeniden duymalıyız.

Osmanlı, işte bu sesi devlet aklına nakşetmiş ender medeniyetlerden biriydi. Bir imparatorluktan öte, farklılıkları ortak bir yaşamda buluşturmanın tecrübesiydi. Dilleri, inançları, coğrafyaları, ayrı halkları tek bir çatı altında bir araya getirirken baskıyla değil, hikmetle yürüdü. Bu hikmetin arkasında yalnızca güçlü ordular, geniş topraklar değil; basiretli sultanlar, kalp gözü açık veliler ve ilimde derin ulema vardı. Her biri toplumun farklı yönlerini beslerken, biri bile eksik olsaydı bu denge kurulamazdı.

Şeyh Edebali’nin Osman Gazi’ye nasihati bunun en veciz örneklerinden biridir:

“İnsanı yaşat ki devlet yaşasın.”

Bu söz sadece bir öğüt değil, yüzyıllarca sürecek bir yönetim ahlakının temeli oldu. Yönetici; halkı tanımayı, dinlemeyi, farklılıklarına saygı duymayı görev değil, bir fazilet olarak gördü.

Hz. Mevlânâ’nın “Kiliseleri kapatmayın” diyerek yöneticilere verdiği mesaj da bu anlayışın ruhunu taşır. Onun bu tavrı sadece hoşgörü değil, hakikatin çok sesli bir yapıya sahip olduğunu kabul edişti. Tıpkı Yunus Emre’nin, “Yetmiş iki millete bir göz ile bakmayan, halka müderris olsa da hakikatte asidir” sözünde olduğu gibi… 

İnsanlara farklı kimlikleriyle değil, aynı gönül diliyle yaklaşmak, o büyük medeniyetin manevi mayasıydı.

Sultan II. Bayezid, Yahudi cemaatlerine kapılarını açarken; onları kendi halkından ayrı görmedi. Onlara yaşam alanı sundu, hatta devlet koruması altına aldı. Kanuni Sultan Süleyman, Hristiyan tebaanın inançlarına saygı duydu, mezhepler arası çatışmaları önlemek için adalet terazisini elinden bırakmadı. Bu padişahlar, sadece toprak değil; gönül kazanmayı bilmiş liderlerdi.

Ama bu büyük yapı sadece zirvedeki insanlarla değil, temeldeki fertlerle kuruldu. Komşusunun evladına kendi evladı gibi bakabilen, başka inançtan bir dostunun cenazesine hürmetle katılabilen bireylerle şekillendi. Asıl imparatorluk, insanın kalbinde kurulur. Ve o kalpte sevgi varsa, anlayış varsa, birleştirici bir bakış varsa, oradan doğan birlik asırlarca yaşar.

Bugün bizlere düşen ise o ruhu yeniden yaşatıp hangi görüşten, milletten, mezhepten, renkten olursa olsun insanları parçalamak, dışlamak veya küçümsemek değil dinlemeyi, anlamayı ve ortak bir yaşam kurmayı kendimize şiar edinmektir. Bu bir zorunluluk değil; bir insanlık niyazıdır. Çünkü her ayrım kalpte oluşan bir kırık, her dışlama da toplumda oluşan bir eksikliktir.

Unutmamalıyız ki, geçmişteki o muazzam imparatorluk bir mucizeyle değil; adalet, takva, sadakat, vefa, sabır, hoşgörü, merhamet, doğruluk, ilim ve hikmet gibi değerlerin üzerine kuruldu. Eğer bugün bizler de kendi içimizde bu ahlaki değerleri diriltebilirsek, sadece geçmişi yad etmekle kalmayız; o imparatorluğun manevî mirasını çok daha adil, daha vicdanlı bir geleceğe taşırız. O zaman bir gönül bir gönülle birleşir de aradaki sınırlar erir. Ve biz yeniden “bir” oluruz.